منوی اصلی
Skip Navigation Links

تازه ترین ارسال ها
* چگونه روزه ی خود را به امضای امام زمان برسانیم؟

* حجت زمان عجل الله تعالی فرجه الشّریف و ماه رمضان

* ولادت باسعادت منجی عالم بشریت مهدی فاطمه علیها سلام

حضرت ام کلثوم بنت فاطمه الزهرا سلام الله علیها


شيخ مفيد در ارشاد، حضرت امّ كلثوم سلام الله علیها را به همراه حسن، حسين و زينب عليهم السلام از فرزندان فاطمه عليها السلام و علي عليه السلام دانسته اند.( شرح حال حضرت فاطمه زهرا عليها السلام ج 4، ص 1954)

بنابراین چهارمین فرزند مولای متقیان علی علیه السلام و صدیقه طاهره حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها حضرت ام کلثوم سلام الله علیها می باشد. ترتیب فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها به شرح زیر است:

امام حسن مجتبی؛

امام حسین سید الشهدا؛

حضرت زینب کبری؛

حضرت ام کلثوم صلوات الله علیهم اجمعین.( سبط ابن جوزی ،تذکرةالخواص ج 1 ، ص 661، إرشاد مفید)

ابن عبدالبر در استيعاب، ابن اثير در اسدالغابه و سبط ابن جوزی در تذکرة الخواص و علامه سید محسن عاملی در اعیان الشیعه ذکر کرده اند که چهارمین فرزند مولا علی علیه السلام و صدیقه ی طاهره سلام الله علیها علیا مخدره حضرت ام کلثوم سلام الله علیها می باشد.(ریاحین الشریعه ج3 ص245)

شيخ مفيد (ره) در ارشاد نام ايشان را " زينب صغري " و کنيه اش را " ام کلثوم" مي نويسد. بنابراين به نظر شيخ مفيد سه تن از دختران حضرت علي علیه السلام " زينب" نام داشتند که دو تاي آنان را " زينب صغري" ياد کرده و از حضرت زينب سلام الله علیها هم با عنوان "زينب کبري" نام برده است. همين تشابه نام از جمله عواملي است که سبب شده است تا زندگي حضرت ام کلثوم سلام الله علیها در پرده ابهام قرار گيرد به ويژه آن که کنيه حضرت زينب کبري سلام الله علیها نيز "ام کلثوم" گفته شده است.

همچنین سبه خاطر مشکلاتی که تقيه را ایجاب می‏کرد و عدم وجود امكانات لازم در دسترس شيعیان، و مظلومیت اهل بیت علیهم السلام و بغض دشمنانشان سند معتبری درمورد تاریخ ولادت حضرت ام کلثوم سلام الله علیها وجود ندارد و تاریخ دقیق تولد ایشان معلوم نیست.  اما میلاد مسعود حضرت ام کلثوم سلام الله علیها بدون تردید در عصر رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و در حیات پیامبر عظیم الشأن اسلام اتفاق افتاده است. (ابن حجر،الاصابه ،ج 8 ، ص 275 ؛ابن اثیر ،اسد الغالبه ، ج 5 ،ص 614) 

تاریخ نویسان ولادت ایشان را در حدود سال چهارم الی هفتم هجری نقل کرده اند .اکثر مورخان حضرت زینب علیها السلام را بزرگترین دختر حضرت صدیقه طاهره علیها السلام دانسته اند. حضرت ام كلثوم سلام الله علیها به دلیل ویژگیهای که حضرت زينب سلام الله علیها داشتند مانند خواهر بزرگ بودن، وصي سيدالشهدا بودن، نائبة الامام بودن و قهرمانی‏ها در واقعه كربلا و ... كمي تحت الشعاع قرار گرفتند.و آن عده از دختران امیرالمؤمنین علیه السلام که نسلشان ادامه یافت : ام کلثوم،زینب و ... می باشد.( ما مطیری ، نزهة الابصار ، ص  145)

در ادامه گوشه ای از وجود  و حضور ایشان در منابع مختلف روایی در موقعیت های مختلف بیان می شود:

هفتمین روز تولدحضرت ام کلثوم علیها السلام

امام صادق علیه السلام فرمودند: حضرت فاطمه دختر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم ،موی سر حسن و حسین و زینب و ام کلثوم علیهم السلام را وزن کرد و به وزن آن نقره صدقه داد. (کتاب العقیقة ، ح 2،سیر اعلام النبلاء ، ج 3 ، ص 249)

هجوم به خانه ی وحی

در ضمن یک حدیث طولانی مولای متقیان امیر مؤمنان علی علیه السلام از سرنوشت دو بت بزرگ قریش (عمر و ابوبکر ملعون)، در هنگامه ی ظهور خبر می دهد ، می فرمایندسپس آنها را با هیزم همان آتشی که در خانه ام افروختند،تا مرا و فاطمه دخت پیامبر خدا را ، دو فرزندم حسن و حسین را و دو دخترم زینب و ام کلثوم علیهم السلام را بسوزانند ،طعمه حریق نموده ،خاکسترشان را به دریا می ریزند.( ارشاد القلوب ، ج 2 ، ص 286 )

در خانه مهاجر و انصار 

مولای متقیان امیر مؤمنان علیه السلام پس از غصب خلافت ، شبها حضرت زهرا سلام الله علیها را بر مرکبی سوار کرده و به در خانه انصار می برد و از آنها استمداد می جست. آنها می گفتند، اگر پیش از بیعت فلانی این مطلب را برای ما بازگو می کردید ، هرگز ما با دیگری بیعت نمی کردیم

مولای متقیان علی علیه السلام می فرمودندآیا جنازه پیامبر را روی زمین رها کرده ، به جنگ قدرت می پرداختم ؟ در این دیدارهای شبانه حضرت ام کلثوم سلام الله علیها نیز در کنار امام حسن ، امام حسین و حضرت زینب علیهم السلام؛ پدر بزرگوار و مادر مکرمه اش را همراهی می کرد.( بحار الانوار ، ج 53 ، ص 19(

شهادت و وداع با مادر مکرمه ی ایشان

 حضرت فاطمه عليها السلام مادر بزرگوار حضرت ام کلثوم سلام الله علیها در سن جواني به شهادت رسیدند. در روايتي آمده است که پس از شهادت حضرت زهرا عليها السلام ، حضرت علي عليه السلام فرزندان فاطمه عليها السلام را صدا زد و فرمودند:

" يا ام کلثوم يا زينب يا سکينه يا فضه هلموا تزودوا من امکم"

اي ام کلثوم! اي زينب، اي سکينه و اي فضه براي آخرين بار به ديدار مادرتان بشتابيد.(غربت تاریخی ام کلثوم)

هنگامی که حضرت زهرا علیها السلام، دار فانی را وداع گفت،حضرت ام کلثوم سلام الله علیهاکه پنج سال بیش نداشت برقعی به صورت انداخت و عبایی بر سر کشیده که دامن آن به روی زمین می کشید و با آه و ناله جانسوز گفت: " یا ابتاه یا رسول الله الان حقا فقدناک فقدا لا لقاء بعده ابدا." یا ابتاه، یا رسول الله ! الان پنهان شدن تو از نظر ما مصیبت و سختی او آشکار گردید و این فراقی است که هرگز لقائی بعد از او نخواهد بود.( ریاحین الشریعه ج3 ص 246،احمد صادقى اردستانی، زنان دانشمند و راوى حديث)

در مراسم تشییع مادر

 در مراسم تشییع پیکر مطهر صدیقه طاهره سلام الله علیها نیز جز امیر مؤمنان ، امام حسن ،امام حسین ،زینب ، ام کلثوم، فضه خادمه و اسماء بنت عمیس کسی شرکت نکرد ، زیرا خود آن حضرت وصیت کرده بود که احدی از افرادی که پیمان رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم  را در حق امیرمؤمنان شکسته اند ، بر پیکر من نماز نخوانند.( بحار الانوار ، ج 53 ، ص 348)

ازدواج  حضرت ام کلثوم سلام الله علیها

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روزی نگاهی به فرزندان امیر مؤمنان علیه السلام و نگاهی به فرزندان جناب جعفر طیار نمودند و فرمودندبَناتُنا لِبَنینا وَ بَنُونا لِبَناتِنا ؛  دختران ما برای پسران ما و پسران ما برای دختران ماست.( من لا یحضره الفقیه ، ج 3 ، ص 249)

در آن زمان رسم بود که هاشمي با هاشمي ازدواج ميكرد ، از این رهگذر هنگامی که حضرت زینب و حضرت ام کلثوم سلام الله علیها به سن ازدواج رسیدند ، هر خواستگاری برای این دو دختر شایسته دودمان امامت آمد ، جواب منفی شنید ، جز فرزندان جناب جعفر ، که مولای متقیان فرزند دلبندش حضرت زینب سلام الله علیها را به عبدالله بن جعفر و حضرت ام کلثوم سلام الله علیها را به عون بن جعفر تزویج نمود. جناب عون بن جعفر در واقعه كربلا شهيد شدند. از این رهگذر هنگامی که خلیفه دوم از حضرت ام کلثوم خواستگاری کرد ، مولای متقیان فرمودند: اِنَّما حَبَسْتُ بَناتی عَلی بَنی جَعْفَرَ ؛  من دخترانم را برای پسران جعفر اختصاص داده ام (ابن حجر ، الاصابة ، ج 8 ف ص 276)

در زمان شهادت پدر بزرگوارشان 

شیخ مفید و شیخ طوسی در امالی می نویسد: هنگامی که ابن ملجم ملعون ضربت بر فرق امیر المؤمنین علی علیه السلام زد. آن حضرت را به سوی خانه حمل دادند لبابه بالای سر آن حضرت نشست و حضرت ام کلثوم نزدیک قدم های آن حضرت جلوس داد . این وقت دیده  های حق بین خود را گشود  و به جانب حضرت ام کلثوم سلام الله علیها  نظری نمود و فرمود: اکنون به سوی خداوند مهربان سفر می کنم که بهتر مقام و نیکوتر منزلی است.

ناله ام کلثوم بلند شد به وا ابتاه . ابن ملجم ملعون گفت: بر پدرت ناله کن که بر او ضربتی زدم که اگر آن را بر همه اهل کوفه قسمت کنند همه را هلاک خواهد کرد.( ریاحین الشریعه ج3 ص 246)

پس از ضربت خوردن امام علي علیه السلام در مسجد کوفه و هنگامي که آن حضرت در بستر بيماري قرار داشت، حضرت به ام کلثوم فرمود: اي دخترکم، اندکي صحبت بين من و شما باقي مانده است. ام کلثوم گفت: بفرماييد اي پدر بزرگوار من! فرمود: من ديشب رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم  را در خواب ديدم که غبار از روي من پاک مي کرد و مي فرمود: اي علي! هيچ باک نيست بر تو زيرا که انجام دادي آن چه بر عهده تو بود و حق آن تکاليف را به جا آوردي. براساس اين روايت امام علي علیه السلام خبر شهادت خود را به نحوي به دختر داغدار خود بيان مي کند(کشف الغمه ج ۱ به نقل از مناقب ابوالمويد)

در واقعه کربلا

در واقعه کربلا در بسیاری از روایات نام علیا مخدره حضرت ام کلثوم سلام الله علیها آورده شده است.

وداع امام حسین علیه السلام

علاوه بر اين هنگامي که همه ياران امام حسين علیه السلام به شهادت رسيدند و آن حضرت غريب و تنها ماند، براي آخرين بار اباعبدا... خود را به خيام حرم رسانيد و فرمود: يا زينب يا ام کلثوم يا سکينه يا رقيه عليکن مني السلام... اي زينب، اي ام کلثوم و اي سکينه و اي رقيه سلام من بر شما باد

ایراد خطبه در کوفه

سيد بن طاووس در اللهوف هم از خطبه حضرت ام کلثوم در کوفه سخن گفته و آن را نقل کرده استحضرت ام کلثوم سلام الله علیها پس از واقعه هولناک کربلا، دوش به دوش حضرت زينب سلام الله علیها بود. ایشان هم بارها و بارها در طول مسير خطبه خواند؛ در "كوفه"، "بعلبك"، "سيبور"، "نصیبیین" و چهل منزلي كه رفتند سخنان ایشان وجود دارد. همچنین ایشان در ورود به دروازه شام و ماجرای تازيانه و .... حضور داشتخطبه اي كه ام کلثوم سلام الله علیها در كوفه خواند غوغایی به پا کرد. وقتي ديدند مردم كوفه نان و خرما در میان بچه ها تقسیم كردند. حضرت آمدند از دهان بچه ها نان و خرما را بيرون كشيد و گفتند: مگر ما را نمیشناسید؟ مگر نمیدانید صدقه بر ما حرام است؟

محدث قمي در منتهي الآمال مي نويسد: هنگامي که کاروان اهل بيت امام حسين علیه السلام را وارد کوفه کردند، کوفيان که به تماشاي کاروان اسيران بيرون آمده بودند و از روي ترحم به کودکان نان و خرما مي دادند، ام کلثوم سلام الله علیها آن ها را از دست کودکان گرفت و به طرف کوفيان پرتاب کرد.

 با صداي بلند خطاب به آن ها فرمودند: يا اهل الکوفة ان الصدقة علينا حرام: دست از بذل اين اشيا برگيريد زيرا که صدقه بر ما اهل بيت علیه السلام حرام است. در اين هنگام زنان کوفي که از مشاهده اين احوال زار زار گريه مي کردند، ام کلثوم سر از محمل بيرون آورد و آنان را ملامت کرده و فرمودند: اي اهل کوفه! مردان شما ما را مي کشند و زنان شما بر ما مي گريند! خدا در روز قيامت مابين ما و شما حکم فرمايد. هنوز اين سخن تمام نشده بود که صداي ضجه و غوغا بلند شد و سرهاي شهدا را که بر نيزه ها کرده بودند آوردند

قافله وقتی در اربعين به کربلا بر‏گشت حضرت زينب سلام الله علیها در كنار قبر برادر آنقدر نالهکرد و لطمه زد که از حال رفت. حضرت ام كلثوم سلام الله علیها نیز به همین شکل. حضرت زینب سلام الله علیها روضهخواند و لطمهزد و از هوشرفت؛ سپس حضرت ام کلثوم سلام الله علیها برخاست و روضهخواند و از حالرفت. يعني در همه وقایع پا به پاي حضرت زينب سلام الله علیها بود.

حضرت ام كلثوم سلام الله علیها همه جا احترام حضرت زينب سلام الله علیها را نگه داشت و قبل از ايشان قدم برنداشت و حتی قبل از ايشان صحبت نکرد؛ اما هر جا كه حضرت زینب سلام الله علیها از حال ميرود، ایشان ادامه ميدهند. خطبه ی ایشان در کوفه، منع کردن صدقه ی اهل کوفه، کلمات علیا مخدره ام کلثوم با ابن زیاد،اشعار ایشان در قادسیه و قنسرین، اثر دعای آن حضرت در سیبرر، اثر دعای آن حضرت در بعلبک،ورود ام کلثوم به دروازه شام و کلمات او با شمر، مراجعت ام کلثوم از شام به مدینه و مرثیه او

در منزل حضرت ام البنين سلام الله علیها كه زنها براي عزداري وارد شدند و اولين دسته عزاداري زنانه بود، وقتی ماجرای کربلا را توضیح دادند، حضرت زينب سلام الله علیها غش كردند؛ سپس حضرت ام كلثوم سلام الله علیها به جای ایشان بلند شدند.

حضور آن حضرت در وقايع عاشورا و پس از آن در کتاب هاي تاريخي نقل شده استبه نحوي که ايشان به همراه خواهر مکرمه شان حضرت زينب سلام الله علیها پيام حماسه بزرگ عاشورا را در تاريخ جاودان ساختند. اشعاري را از ام کلثوم به هنگام ورود کاروان اهل بيت به مدينه نقل مي کند. به نوشته اين کتاب هنگامي که ديوارهاي مدينه نمودار شد، ام کلثوم با دلي پر از اندوه و اشک اين مرثيه را قرائت و زمين و آسمان را منقلب کرد.

مدينة جدنا لا تقبليا/ فبالحسرات و الاحزان جئنا...

لقد هتکو النساء و حملوها/ علي الاقتاب قهرااجمعينا... 

 آنگاه بر سر قبر مادرش زهرا سلام الله علیها آمد و از بنک ناله و عویل شور محشر بر پا کرد مردم گریبان چاک زدند و صورت خراشیدند و ناله ی واحسیناه سر دادند و آن حضرت چنان اشعاری می سرود که قلب سنگ را آب می کرد.(ریاحین الشریعه ج3 ص255،به نقل از جلد دهم بحارالانوار)

آري اين بانوي فضيلت که در دامان پرمهر علي علیه السلام و زهرا  سلام الله علیها بزرگ شده و شجاعت و بلاغت و فهم را از آنان به ارث برده بود، و شاگرد مکتب صدیقه طاهره  سلام الله علیها که دارای شخصیتی برجسته و عظیم الشأن است که تاریخ به آن اذعان دارد.

علامه مامقانی می نویسد: هی جلیلة القدر فهیمة بلیغة، و انی اعتبرها من الثقات؛ او جلیل القدر و فهیم و بلیغ بود و من او را از افراد ثقه می دانم.

عمر رضا کحاله می گوید : از برترین بانوان زمان خویش بود.( احمد صادقى اردستانی، زنان دانشمند و راوى حديث)

 حضرت ام کلثوم سلام الله علیها به دلیل اینکه صبري كه خداوند به حضرت زينب سلام الله علیها عطا کرده بود را نداشت چهار ماه پس از بازگشت از سفر کربلا به مدینه، دق كرده و در واقع بر اثر شدت تألمات به شهادت رسیدند.و ظاهرا در مدينه به خاک سپرده شدند. (ریاحین الشریعه جلد3 ص 256)

 

 

 

 

 


آرشیو مطالب
Skip Navigation Links

دلنوشته ها
 این بخش در حال
به روزرسانی می باشد

تصاویر سایت
 این بخش در حال
به روزرسانی می باشد