مهر چو از مشرق خون بر دمید                             رنگ ز رخساره ی گردون پرید

شب، شب غم بود و شب اضطراب                       قلب پر از خون فَلَق می تپید

دم به دم از دیده ی گردون به خاک                        اختر خونین عزا می چکید

در دل محراب دعا زد قدم                                       آن که چو او دیده ی گردون ندید

تا گل تکبیر به لعلش شکفت                                 بوی بهشت از نَفَسش بر دمید

سجده چو آورد به محراب، نور                              ظلمت شب، حادثه ای آفرید

وای که آن معنی عدل و شرف                              تیغ ستم فرق منیرش درید

نعره زد از قعر جگر جبرئیل                                    وای علی! وای علی! شد شهید

تیغ نهاده به سرش تاج خون                                  آن که چو او دیده ی گردون ندید

چرخ شد از غصه برون از مدار                               تا خبر قتل علی را شنید

پاره ی دل ریخت ز چشم احد                                 آن چه نباید به جهان دیده، دید

توطئه ی قتل امیر مؤمنان علی علیه السّلام:

بزرگان نقل می کنند گروهی از خوارج که از جمله ی آنان عبدالرحمن بن ملجم لعنة الله علیه بود، بعد از واقعه ی نهروان، در مکه جمع می شدند و بر کشتگان خود می گریستند. بدین سبب قصد قتل امیرالمؤمنین علی عَلیهِ السَّلام را کرده و این را بر عهده ی عبدالرحمن گذاشتند. وی که به قصد امیر مؤمنان علیه السّلام به کوفه آمده و در محله ی بنی کنده که خوارج در آنجا بودند وارد شده بود، روزی به دیدار یکی از صحابه ی خود رفت و در آن جا قُطام بنت اخضر تمیه لعنة الله علیه را ملاقات کرد و دل به او داد و لاجَرَم از قطام خواستگاری کرد. قطام که با کشته شدن پدر و برادرش به دست امیرالمؤمنین علی عَلیهِ السَّلام در جنگ نهروان از ایشان کینه ی زیادی داشت، مهریه ی خود را کشتن مولا قرار داد. ابن ملجم چون دانست که آن ملعونه با او در مذهب موافقت دارد گفت: به خدا سوگند که من نیز به این شهر نیامدم مگر برای این کار. قطام نیز جمعی از قبیله ی خود را با عبدالرحمن همراه کرد.

علی علیه السّلام از شهادت خود خبر می دهد:

از حضرت امّ کلثوم سلام الله علیه نقل شده که فرمودند: چون شب نوزدهم ماه رمضان رسید، پدرم به خانه ی ما آمد و به نماز ایستاد. من برای افطار ایشان طبقی آماده کردم که دو قرص نان جو با کاسه ای از شیر و مقداری نمک در آن بود. چون از نماز فارغ شد، آن را نگریست و فرمود: ای دختر! برای من در یک طبق، دو نان و خورش حاظر کردی مگر نمی دانی که من متابعت برادر و پسر عمّم رسول خدا صلّی الله علیه و آله را می کنم. ای دختر! هر که خوراک و پوشاک او در دنیا نیکوتر است، ایستادن او در قیامت نزد حق تعالی بیشتر است. ای دختر! در حلال دنیا حساب است و در حرام آن عذاب. آن گاه فرمود: به خدا سوگند افطار نمی کنم تا از این دو خورش یکی را برداری؛ پس من کاسه ی شیر را برداشتم و آن حضرت اندکی از نان جو با نمک تناول فرمود و حمد و ثنای الهی را به جای آورد و برخاست و به نماز ایستاد.

نقل شده که آن حضرت در آن شب بسیار از خانه بیرون می رفت و داخل می شد و به اطراف آسمان نظر می کرد و اضطراب می نمود و تضرع و زاری می کرد و سوره ی یس را تلاوت می نمود و می فرمود:"اللّهمَّ بارَکَ لی فی المَوت" یعنی خداوندا مبارک گردان مرگ را برای من؛ و بسیار می گفت:"انّا لِلّه وَ انّا الَیهِ راجِعون" و همچنین کلمه ی مبارکه ی "لا حَولَ وَ لا قوّةَ الّا بالله العَلی العَظیم" را مکرراً تکرار می کرد و بسیار صلوات می فرستاد و استغفار می نمود.

امّ کلثوم سلام الله علیها فرمود: ای پدر! این بیداری و اضطراب شما در این شب برای چیست؟ امام علیه السّلام فرمودند: در صبح این شب من شهید خواهم شد. عرض کردم: بفرمایید جعده به مسجد برود و با مردم نماز گذارد (جعده فرزند هبیره است و مادرش امّ هانی خواهر امیر مؤمنان علیه السّلام است). فرمود: از قضای الهی نمی توان گریخت؛ و خود آهنگ رفتن به مسجد را نمود.

امام حسن علیه السّلام خواست که با پدر برود اما مولا فرمودند: تو را سوگند می دهم به حقّی که از برای من است بر تو، که برگردی. امام حسن علیه السّلام نیز به خانه آمد و با خواهر خود، محزون و غمگین نشستند و بر احوالی که از پدر بزرگوارشان مشاهده کرده بودند، می گریستند.

محراب مسجد، آرامگاه علی علیه السّلام:

امیرالمؤمنین علیه السّلام وارد مسجد شد و بر بام مسجد رفته و اذان در داد و به صحن مسجد وارد شده و فرمود: الصلوة الصلوة و خفتگان را بیدار کرد. ابن ملجم ملعون نیز در میان خفتگان بود و او نیز به رو خوابیده بود و شمشیر مسموم خود را در زیر جامه پنهان داشت. چون مولا به او رسید فرمود: برخیز برای نماز و چنین نخواب که این، خواب شیطان است، بر دست راست بخواب که خواب مؤمنان است یا به طرف چپ بخواب که خواب حکماء است و بر پشت نخواب که خواب پیغمبران است. آن گاه فرمود: قصدی در خاطر داری که نزدیک است از آن آسمان ها فرو ریزد و زمین چاک شود و کوهسار ها نگون گردد و اگر بخواهم می توانم خبر دهم که در زیر جامه چه داری! و از او درگذشت و به محراب رفت و به نماز ایستاد.

چون امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب عَلیهِ السَّلام به سجده رفت، شقی ترین اشقیاء شمشیر خود را به آسمان برد و بر فرق مبارک خورشید آسمان و زمین فرود آورد و ضربت شمشیر تا موضع سجده را شکافت و آن حضرت فرمود: "بسم الله و بالله و عَلی مِلّةِ رسولِالله فُزتُ وَ ربّ الکَعبة"، سوگند به خدای کعبه که رستگار شدم و صیحه اش بلند شد که: فرزند یهودیه ابن ملجم مرا کشت او را مأخوذ دارید.

همه به سوی محراب دویدند و دیدند که آن شیر خدا در محراب افتاده و فرق مبارکش شکافته شده و خون سرش بر روی محاسن شریفش جاری ست و می فرماید: این همان وعده ای ست که خدا و رسولش به من داده اند و خاک بر می گیرد و بر موضع جراحت می ریزد و این آیه را تلاوت می کند: "مِنها خَلَقناکُم وَ فیها نُعیدُکُم وَ مِنها نَخرُجُکُم تارة اخری" یعنی از زمین خلق کردم شما را و بر زمین برمی گردانم شما را و از زمین بیرون می آورم شما را بار دگر. و فرمود: آمد امر خدا و راست شد گفته ی رسول خدا صلّی الله علیه و آله.

در این هنگام بود که جبرئیل میان آسمان و زمین ندا داد چنان که مردمان شنیدند که می گفت: " تَهَدّمت ولله ارکان الهُدی... "، به خدا سوگند که ارکان هدایت درهم شکست و تاریک شد ستاره های علم نبوت و برطرف شد نشانه های پرهیزکاری و گسیخته شد عروة الوثقای الهی و کشته شد پسر عمّ محمد مصطفی صلّی الله علیه و آله و شهید شد سید اوصیاء علی مرتضی، شهید کرد او را بدبخت ترین اشقیاء...

اطباء از درمان علی علیه السّلام نا امید شدند:

ابو الفرج نقل می کند: به جهت معالجه ی زخم امر المؤمنین علی علیه السّلام اطباء کوفه را جمع کردند و عالم ترین آنان در عمل جراحی شخصی بود که او را اثیر بن عمرو می گفتند. چون در جراحت علی علیه السّلام نگریست، شش گوسفندی طلبید که تازه و گرم باشد. چون شش را حاضر کردند، رگی از آن بیرون بیرون کشید و آن را در شکاف زخم فروبرد و در آن دمید تا اطرافش به اقصای جراحت رسید و مدتی گذشت پس برداشت در آن نظر کرد. بعضی از سفیدی مغذ سر آن حضرت را در آن دید آن گاه به امیرالمؤمنین علی علیه السّلام عرض کرد: وصیت خود را بکن که ضربت این دشمن خدا کار خود را کرده و به مغز رسیده و دیگر کار از تدبیر بیرون شده.

غروب اولین خورشید امامت:

سرانجام آن آفتاب عالم تاب، آن پرچم هدایت، آن شیر خدا و آن ید الله اعظم، در شب جمعه ی بیست و یکم ماه رمضان سال چهلم هجری در حالی که چشمان مطهّرش را بر هم می گذاشت و دست و پای مبارکش را به جانب قبله می کشید، فرمود: "اشهد ان لا اله الّا الله و اشهد انّ محمّداً عبدهُ و رسوله". این را بگفت و برای همیشه عالمی را غرق در ماتم بی پدری کرد.

(منبع: منتهی الآمال شیخ عباس قمی ج1 در بیان کیفیت و نحوه ی شهادت امیرالمؤمنین علی عَلیهِ السَّلام)

امشب ز چشم آینه سیماب می چکد                                   گوهر ز دیده دیده ی احباب می چکد

امشب چه روی داده که از نیلی فلک                                    بر خاک خسته اختر بی تاب می چکد

چرخ از چه بازمانده ز رفتن؟ عزای کیست؟                          کز غم ز چشم عاطفه خون آب می چکد

خاکم به سر مگر ز جهان رخت بسته عشق                        کز چشم عقل شب تاب می چکد

امشب ز تیغ تشنه ی دژخیم شهر شب                             خون از جبین روشن مهتاب می چکد

الماس خون ز فرق منیر امام دل                                           بر سنگفرش دامن محراب می چکد

ای وای من ز چشم جگر گوشه های عشق                        بر زخم عشق جوهر سیماب می چکد

جبریل وا علی زد و دل پاره پاره شد                                     از دیده، دل به جای دُرِ ناب می چکد