معرفت با عمل پیوندی نزدیک و ناگسستنی با یکدیگر دارند، چرا که
انسان عارف همواره به دنبال عمل کردن است تا بتواند از معرفت خود بهره ببرد. درجات
و مراتب انسان ها به میزان درک و فهم صحیح آنها از دیانت بستگی دارد و عمل آدمی به
همان اندازه ی معرفت و شناختش قابل قبول است، چرا که فکر و بینش آدمی است که عمل
وی را می سازد. ذهن ساده که درک واقعی و شناخت کافی ندارد به همان اندازه، هدف
سازی و عملش هم ساده و حقیر خواهد بود.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: علم
و عمل پیوندی نزدیک دارند و کسی که دانست باید به آن عمل کند چرا که علم عمل را فراخواند،
اگر پاسخش داد می ماند وگرنه کوچ می کند. ( نهج البلاغه حکمت
366)
در هر صورت همه ی انسان ها برای انجام هر کاری نیاز به آگاهی
لازم دارند تا بتواند عمل کنند و آن عمل هم ثمره و میوه داشته باشد. چرا که در غیر
این صورت بیراهه می رود.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: عمل
کننده ی بدون آگاهی چون رونده ای است که به بیراهه می رود. پس هر چه شتاب کند از
هدفش دورتر می ماند و عمل کننده از روی آگاهی چون رونده ای بر راه راست است، پس
بیننده باید به درستی بنگرد آیا رونده راه مستقیم است یا واپس گرا؟ (
نهج البلاغه خطبه 154)
از طرفی معرفت شرط پذیرفته شدن عمل است و از طرف دیگر هیچ
معرفتی بدون عمل پذیرفته نمی شود و معرفت آثاری دارد که در عمل ظاهر می شود و
همواره معرفت انسان راهنمای عمل اوست.
امام صادق علیه السلام فرمودند: خدا
عملی را جز با معرفت نمی پذیرد و معرفتی نباشد مگر با عمل، پس کسی که معرفت دارد
همان او را بر عمل دلالت کند و کسی که عمل نکند معرفت ندارد، همانا برخی از ایمان
از برخی دیگر بوجود آید. ( اصول کافی ج 1 ص 54)
مسئله مهمی که همه باید به آن توجه داشته باشند این است که قبل
از هر عملی باید معرفت لازم برای آن عمل را پیدا کرد. زیرا کسی که کارگردان وجودش
دشمن ترین دشمنانش یعنی جهل و عدم معرفت باشد، همه کارهایش از روی نفهمی و نادانی
است. که حتی تولی و تبری او ارزش واقعی ندارد. پس باید دانست که ما به شناخت و
معرفت نسبت به ائمه اطهار علیهم
السلام قبل از اظهار محبت و دوستی به ایشان
نیازمندیم، چرا که حتی تولی و محبت بدون معرفت بی ارزش است و محبت به تنهایی راه
نما و رهایی بخش نیست. بلکه این معرفت است که چراغ راه و نجات بخش ماست. چرا که
محبتی که با جهل توأم باشد بی ثمر است، و یقیناً زاییده ی افراط و تفریط می شود.
چنین محبتی نه در این جهان راه گشا و هدایتگر است نه در آخرت موجب شفاعت می گردد.
محبت همراه با معرفت جاودانه خواهد شد. در واقع هر عملی با معرفت باقی و
جاودانه است و عمق پایبندی مؤمن در عمل، عمق ایمان او را نشان می دهد.
رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: بهترین اعمال خداشناسی است، زیرا با وجود علم و معرفت، عملِ کم
یا زیاد، تو را سود می بخشد اما با وجود نادانی عمل نه اندکش تو را سود بخشد نه
بسیارش. (نهج الفصاحه ص 228)
امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: ای
کمیل! هیچ عملی و حرکتی برای انسان متصور نیست، مگر این که در آن نیازمند به معرفت
است. ( بحارالانوار ج 74 ص267)
یعنی انسان قبل از این که بخواهد عملی انجام دهد باید حق و باطل
بودن آن را بشناسد تا مبادا عمری در باطل قدم بگذارد. این مسئله در دین اسلام
اهمیت بسیار دارد.
روزی شخصی پرسشی از امام صادق علیه السلام نمود. و به
آن حضرت عرض کرد: این ناپاکان از پدرت روایت می نمایند و می گویند پدرت این چنین
فرموده است که چون به مرحله شناخت رسیدی، هر چه می خواهی بکن و ایشان بعد از آن هر
چه را حرام گردیده حلال می شمرند.
امام صادق علیه السلام فرمودند: چنین حقی ندارند. خدا آنها را از رحمت خود دور گرداند بلکه
پدرم فرموده: چون حق را شناختی
هر عمل نیکی که از تو پذیرفته گردد، انجام بده . ( معانی الاخبار ج1 ص400)
همان
طور که امیرالمومنین علی
علیه السلام در بازار کوفه راه می رفتند و با صدای بلند همه مردم را خطاب قرار می
دادند: ای جماعت بازاریان! پیش از
آن که مغازه خود را باز کنید و به تجارت مشغول شوید، حرام و حلال خدا را یاد
بگیرید. ( من لایحضره الفقیه ج3 ص
194)
در این میان عالمانِ با عمل، بیشترین پاداش را دارند و متعلمین
با عمل در مرحله بعد از ایشانند و غیر از این بقیه مردم بی تردید اهل دوزخ اند. ( نهج البلاغه حکمت 147)
پس در روز قیامت معیار پاداش دادن به بندگان علم و عمل آنهاست. ( اصول کافی ج1 ص 44)
افراد باید آن چه را می دانند به آن عمل کنند و در آن چه نمی
دانند احتیاط کنند تا حقیقت روشن شود. یعنی به چیزی که علمش را داریم عمل کنیم تا
به معرفت صحیح برسیم.
امام صادق علیه السلام فرمودند: هر
کس به آن چه می داند عمل کند، خداوند او را از اموری که نمی داند آگاه می گرداند. (بحارالانوار
ج78 ص 189)
" وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ
إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ" و کسانی که در راه ما بکوشند مسلماً
آنان را به راه های خود هدایت می کنیم و خدا با نیکوکاران است." عنکبوت 69
امام صادق علیه السلام فرمودند: خداوند
هیچ عملی را بدون آگاهی و شناخت به آن عمل قبول نکند و آگاهی جز با عمل تحقق نمی
یابد، همان آگاهی و شناختش او را به عمل راهنمایی کند و کسی که عمل نمی کند آگاهی
هم ندارد، آگاه باش که ایمان از ایمان بر می خیزد و شناخت و عمل اثر متقابل بر
یکدیگر دارند.( اصول کافی ج1 ص 35)
رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به ابوذر فرمودند: "
اول عباده الله المعرفه به ". خدا
را آن گونه عبادت کن که گویی او را می بینی. چون اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند و
بدان که اول عبادت خدا، معرفت و شناخت اوست.(بحارالانوار
ج77ص74)
حضرت امیر علیه السلام نیز می
فرماید: "
اول الدین معرفته " ( نهج البلاغه خطبه 1)
می
بینیم که در این فرمایشات بین عبادت و شناخت رابطه ای بیان شده است. معرفت، اولین
شرط عبادت است و عبادت با معرفت آغاز می گردد. اگر عبادت با معرفت و شناخت همراه
نباشد ضرر دارد و چنین عابدی از مسیر شناخت خارج شده و به بیراهه ی شرک و ریا
کشیده می شود و دچار التقاط می گردد. عابد در چنین وضعیتی شرک را توحید و گناه را
ثواب می پندارد و در نظرش بت پرستی به عبادت تبدیل می شود. فاصله عبادت با شناخت
با عبادتی که بدون شناخت انجام گیرد مانند فاصله ی اصل گل از تصویر گل است. که
دارای دو ماهیت و معنا هستند . عبادت بدون معرفت فایده ای ندارد. عبادتی که بدون
معرفت خدا و شناخت مقام نبوت و امامت باشد عقیم و ناتمام است. درست مانند عبادتی
که بدون طهارت انجام گیرد.
گروهی
به امام صادق علیه السلام عرض
کردند: ما خدا را می خوانیم و برای ما اجابت نمی شود.
امام صادق علیه السلام فرمودند:
این بدان جهت است که شما کسی را می خوانید که او را نمی شناسید. (
نورالثقلین ج4 ص 533)