مفهوم انتظار

«فَانتَظِروا اِنّی مَعَکُم مِنَ المنتظرین» اعراف71

«پس منتظر باشید همان من نیز با شما از منتظران هستم»

امیر المؤمنین علیه السلام می فرمایند: منتظر فرج امام زمان باشید و از عنایت و توجهات خدا نا امید نشوید. زیرا که بهترین اعمال در نزد خدا انتظار فرج است. طاقت کندن کوه ها آسان تر از انتظار دولتی است که ظهورش به تأخیر افتاده. از خداوند مدد بخواهید و صبر پیشه کنید که خداوند زمین را به بنده ی شایسته خود می سپارد. و عاقبت نیک از آن پرهیزگاران است. پیش از رسیدن دولت حق شتاب نکنید که پشیمان می شوید و مدت آن را دراز مشمارید که باعث قساوت دل هایتان می گردد. کسی که عشق به ظهور دولت ما را به دل گرفته است در خطیرةالقدس (مکان مقدسی در بهشت) با ما خواهد بود، و کسی که منتظر امر ماست همچون شهیدی است که در راه خدا در خون خود غلتیده است.(الخصال ج2 ص740، بحارالانوار ج13 ص894)

انتظار در لغت به معنی درنگ در امور، نگهبانی، چشم به راه بودن و نوعی امید داشتن به آینده است و به معنای نگاه کرن، نگریستن با چشم و چشم به جایی دوختن است. هم چنین به معنای تأمل و اندیشیدن نیز می باشد. انتظار حالتی است روحانی و نفسانی که موجب آمادگی برای آنچه انتظارش را می کشند می شود.

انتظار یک امر قلبی است و شدت و ضعف آن نیز بر حسب درجات انتظار است ولی حد ضروری انتظار قلبی برای ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف این است که انسان به یقین بداند که آن بزرگوار امام دوازدهم و حجت خدا بر بندگانش است و از روزی که متولد شده اند تا کنون زنده هستند و از دنیا نخواهد رفت تا اینکه ظهور فرموده و جهان را پر از عدل و داد نمایند.

انتظار دارای محتوای اصلاح گر، پر اصالت، سازنده، تحرک بخش و تعهد آور است. در جهت ارزش دادن به رفتار انسان پیرو و ارج نهادن به حرکت های جامعه تشیع و راه رسیدن به حکومت عدالت و ایمان اسلامی است.

انتظار فرج مشتمل بر یقین به تحقق مقصود است که غم را می زداید و سرور می آفریند. انتظار شخصی نیست بلکه وظیفه ای اجتماعی است. مقصود از انتظار آمادگی است و آن دو مرتبه دارد. نخستین مرتبه آن انتظار روحی و خوش دل بودن برای تحقق امید در آینده است و دومین مرتبه آن انتظار عملی است. انتظار عملی همانند کشاورزی است که انتظار باران را دارد تا کشتی که کرده به عمل آید. هر دو مرتبه انتظار بایستی برای ظهور حضرت فراهم باشد تا فرج همگانی تحقق پذیرد.

احساس انتظار همچون احساس تشنگی است. احساس تشنگی انسان را به آب می رساند و احساس انتظار انسان صاحب نظر دین باور را به حجت بالغه الهی می رساند. مکتب اسلام بزرگترین اصل اجتماعی و بالاترین نهاد سیاسی دین را، اعتقاد و التزام به رهبر معصوم می داند. رهبر جامعه انسانی هیچ گس نمی تواند باشد مگر پیامبر و یا امام که به طور مستقیم از سوی خدا و یا به امر حق و به دست پیامبر تعیین شده باشد.

انتظار و امید

امید به قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف روح و مقدمه انتظار فرج است. خداوند متعال در قرآن کریم چنین می فرماید:

«و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون ان کنتم مؤمنین»

شما مسلمانان نه هرگز در کار دین سستی کنید و نه اندوهناک شوید زیرا شما فاتح و بلند مرتبه ترین ملل دنیا هستند اگر در ایمان ثابت قدم بشید. آل عمران 139

«وَِ لا تَیئَسوا مِن رَوحِ اللهِ اِنّه لا یَیأسُ مِن رَوحِ اللهِ اِلّا القَومُ الکافِرون»

و از رحمت بی منتهای خدا نا امید نباشید که هر گز جز کافر، هیچ کس از رحمت خدا نا امید نیست. یوسف 87

امام علی علیه السلام فرمودند: بزرگترین مصیبت ناامیدی است. ناامیدی، ناامید را می کشد. (غررالحکم کلمات 2860 و 6731)

امام سجاد علیه السلام می فرمایند: در انتظار فرج بودن (خودسازی و دگرسازی و ایجاد زمینه) از بهترین اعمال نیکو و پر ارج می باشد. (مکیال المکارم ج2 باب8 ح185)

امام رضا علیه السلام فرمودند: صبر و انتظار فرج چه نیکو است، آیا سخن خدای تعالی را نشنیده اید که فرمود: چشم به راه باشید که من نیز با شما چشم به راهم. و فرمود: منتظر باشید که من نیز با شما از منتظرانم، پس بر شما باد که صبر کنید که فرج پس از یأس می آید و پیشینیان شما از شما صابرتر بوند.(کمال الدین ج2 ص547 زمستان 1386 انتشارات مسجد مقدس جمکران)

اصل انتظار فرج از یک اصل کلی اسلامی و قرآنی دیگر نتیجه گرفته می شود و آن اصل حرام بودن یأس از روح خدا می باشد. مردم مؤمن به عنایات الهی هرگز و در هیچ شرایطی امید خویش را از دست نمی دهند و تسلیم یأس و بیهوده گرایی نمی گردند.

امید و آرزوی تحقق برقراری حکومت جهانی اسلامی در زبان روایات اسلامی، انتظار فرج نامیده می شود.

انتظار به معنی امید و آمادگی برای آینده بهتر است. مثلا شخصی تنها فرزندش بیمار می شود، در انتظار سلامتی او به سر می برد. یعنی می خواهد وضع موجود برطرف گردد و وضع دیگر جایگزین آن شود بنابراین انتظار از دو بخش تشکیل می شود: برطرف شدن مشکلات موجود و جایگزینی وضع نیک و عالی به جای آن. بنابراین انتظار یعنی آینده نگری و تلاش برای حرکت از وضع موجود به سوی وضع مطلوب. انتظار بر دو گونه است: «انتظار خام و بی مسئولیت» و «انتظار پخته و مسئولانه». انتظار خام آن است که به طور سطحی و روبنایی و موقت باشد و تنها به دعا و جشن و شب شعر و سخنرانی اکتفا شود، ولی انتظار پخته و مسئولانه آن است که حرکت بخش و با مسئولیت باشد و موجب تلاش پیگیر و سازنده در عرصه های فردی و اجتماعی گردد. چنین انتظاری شرایطی دارد و با لقلقه زبان تحصیل نمی شود. انتظار تنها به ظاهر سازی نیست بلکه بستگی به آمادگی های عمیق روحی در تمامی زمینه ها برای پاک سازی چه فرد و چه محیط از آلودگی ها دارد.

انتظار و ایمان

امام صادق علیه السلام فرمودند: منتظر ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بودن، حرکت به سوی ظهور داشتن و عمل به آرمان های موعود نمودن است و چنین انتظاری خود فرج و گشایش به حساب می آید.(بحارالانوار ج2 ص145)

انتظار فرج عبارت است از ایمان استوار به امامت حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف که همه اعتقادات اساسی دین از یکتایی خداوند و رسالت پیامبر گرفته تا پیشوایی امامان معصوم و دیگر عقاید اسلامی را در بر دارد. ایمان به امامت حضرت ولی عصر که تبلور ولایت است، شرط قبولی دیگر اعمال شایسته است زیرا انتظار فرج ایمان به غیب است که انسان را به عمل صالح ترغیب می نماید و او را بر صحیح ترین اعتقاد استوار نگه می دارد.

انتظار فرج انتظار ظهور امامی است که جهان را پر از عدل و داد خواهد نمود و ظلم و ستم را از پهنه گیتی ریشه کن خواهد ساخت. پس از این رهگذر انسان را خواهان عدالت و دشمن ستیز می سازد.

انتظار فرج با این نقش تربیتی و سازنده ای که دارد، طبعاً از همه عبادت های فردی و اجتماعی برتر خواهد بود. در عبادت های فردی پاداش آن فقط به خود شخص می رسد، و دیگر عبادت های اجتماعی به پایه این عبادت نمی رسد چرا که اعتراف به حق و اعلام حق را در بر دارد و آن، در قلمرو حکومت های باطل چیز آسانی نیست.

جامع منتظر جامعه ای پویا است، جامعه ای متحرک و فعال است که حاکمیت طاغوت را نفی می کند و بی عدالتی را بر نمی تابد. انسان منتظر، انسانی کوشا است، انسانی جهادگر و مبارز است که در مسیر اقامه توحید و استقرار ولایت از نثار هر چه دارد، دریغ نمی ورزد. و بی تردید هر قدر که انتظار شدیدتر باشد صاحب آن مقام و ثواب بیشتری نزد خدای عزوجل خواهد داشت. خدای تعالی ما را از مخلصان منتظرین مولایمان صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف قرار دهد.

همه اصول دین در انتظار وجود دارد، منتظِر خدای منتظَر را پذیرفته که از او آمدن امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را می خواهد. هم چنین رسالت و امامت را هم باور کرده که اکنون چشم به راه موعود است، و همین طور وعده ی الهی نیز در انتظار، باور شده و گرنه منتظر بودن معنی نمی دهد. پس همه ی اصول دین و معارف در انتظار است.

هدف انتظار محک زدن ایمان است و انتظار نشان دهنده ی میزان واقعی مقاومت و اخلاص هر مؤمن و معتقد است و برای اینکه منتظر واقعی از دیگران پالایش گردد، امر انتظار صورت می گیرد.

انتظار فرج یعنی چشم به راه همه کمالات بودن، چرا که با آمدن او، هدف خلقت که عبودیت است، محقق می شود. «اَینَ جامِعُ الکَلُمة عَلَی التَقوی» کجاست گردآوردنده مردم بر عقوبت و تقوی. و ولایت تجلی کامل می یابد. و فرج همه پیامبران و اولیاء در گرو فرج امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

بعد توحیدی انتظار

یکی از ابعاد مهم انتظار است که در ماهیت خود، منتظر را متوجه مبدأ عالم و خدای جهان می کند، انسان منتظر همواره چشم به راه فرجی است که «به قدرت مطلقه الهی» تحقق خواهد یافت.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: بهترین اعمال امت من، انتظار رسیدن فرج است از نزد خدای عزوجل. (کمال الدین ج2 ص357، بحارالانوار ج52 ص128)

بعد نبوت انتظار

بعد دیگر انتظار، توجه به پیامبران و مکتب آنان و تجدید عهد با ایشان می باشد. خصوصا به مقام هدایت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم. منتظران چشم به راه کسی هستند که در او صفات و آثار تمامی انبیا گرد آمده است.

او می آید تا آرمان و وعده های الهی پیامبران را تحقق بخشد و نگاه توحید و دین خدایی را در تمامی عالم بگستراند.

بعد قرآنی انتظار

مهدی منتظر عجل الله تعالی فرجه الشریف، زنده کننده همه احکام قرآن است. انسان منتظر همواره این آرمان را در دل خود زنده می دارد که روزی با ظهور موفور السرور مهدی آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم و آخرین خلیفه آورنده قرآن، احکام قرآن جاری می شود. و قرآن در سراسر جهان حاکمیت می یابد و این کتاب آسمانی برنامه زندگی انسان زمینی می گردد.

بعد امامت انتظار

مهدی وصی صدیقین و خاتم ائمه طاهرین علیهم السلام است. و همه امامان پیشین یکایک او را یاد کرده اند. مهدی فرزند ایشان و ادامه دهنده راه آنان است. وجود مهدی، و انتظار ظهورش بزرگترین تأکید است بر اصل اعتقادی امامت.

امام صادق علیه السلام فرمودند: امام خود را بشناس! اگر امام را شناختی، چه ظهور زود اتفاق افتد یا دیرتر، به تو زیانی نمی رسد. (الغیبة نعمانی، بحارالانوار ج52 ص141)

بعد عدل انتظار

انتظار مهدی، انتظار ظهور عدل است. عدل جهانی، آفاقی، انفسی. مهدی تجسم اعلی حق و تحقق والای عدل است. انتظار یعنی چشم به راه امامی داشتن که چون بیاید جهان را از عدل و داد مملو سازد، از آن پس که از ظلم و جور پر شده باشد.

بعد معاد انتظار

معاد، بازگشت انسان به نزد خدا و ورود به جهان پایدار و شروع زندگی اصلی و حیات خالص است. مرگ دروازه این راه است. انسان از هنگام احتضار (حاضر شدن مرگ و رسیدن مقدمات مرگ) ، در جریان حیات بعدی خویش قرار می گیرد و عالم دیگر او آغاز می گردد.

در امر انتظار اصل اعتقادی بسیار مهم معاد و بازگشت مسئولانه به نزد خداوند همواره حضور دارد. این حضور در سه جهت نمودار است:

1-      مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در هنگام ظهور ستمگران را کیفر می دهد و مؤمنان را عزیز می دارد و این خود نمونه ای از معاد و رستاخیز است.

2-      در هنگام ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف گروهی از پاکان و پلیدان به جهان باز می گردند. وَ یَوم نَحشُر مِن کُلِّ اُمّة فَوجا نمل 83 از هر امتی دسته ای را باز می گردانیم.

3-      ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از اشراط «ساعت» است یعنی علامت قیامت. یکی از علائم و نشانه های حتمی قیام قیامت، فرا رسیدن رستاخیز ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

بدین سان می نگریم که مسئله انتظار موعود روابطی بسیار عمیق با اصول اعتقادی دین دارد و انتظار شاخص منور ابعاد عقاید حقه است. (خورشید مغرب صص 265-269 سال 1377 انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی)

مفهوم عمیق انتظار

امام صادق علیه السلام فرمودند: شب و روز، چشم به راه ظهور و قیام صاحبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف باش. (بحارالانوار ج95 ص159)

یعنی شب و روز در انتظار آمدن امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف باش، نه سالی و نه هفته ای یک بار، و نه حتی روزی یک بار، بلکه هر لحظه و هر آن در انتظار آمدن حضرت بقیت الله عجل الله تعالی فرجه الشریف باش. منتظر، حتی یک لحظه هم از یار بی خبر نیست و چه عالی است که انسان همواره به «طاووس اهل بهشت» بنگرد و آنی از او به غیر متوجه نشود.

انتظار مثَل شخصی است که اولادش منحصر به یک نفر باشد و آن یک نفر به جمیع کمالات آراسته باشد و وجودش انواع فوائد و منافع از برای شخص داشته باشد، تصور کن آیا یک ساعت از خیال او بیرون می رود و از جستجوی او تغافل می کند. بلکه شب و روز و در تمام ساعات، و حالات و حرکات و سکنات، محبوب او پیش نظر او نمایان است. و چون مؤمن حجتش به امام زمان، به این درجه رسید ایمانش کامل می شود، چنانکه در حدیث نبوی در دارالسلام و غیره روایت شده است که :

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: مؤمن ایمانش کامل نمی شود، مگر وقتی که من در نزد او از خودش عزیز تر باشم. و اولاد من در نزد او از اولاد خودش عزیز تر باشند. و اهل من نزد او عزیزتر از اهل خودش باشد و امور متعلقه به من نزد او اهمّ از امور متعلقه به خود او باشد. (علل الشرایع ج1 ص140، بحارالانوار ج27 ص76)

و عزیزترین اولاد پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در عصر حاضر، کسی جز حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف نیست. و مقدم داشتن تمامی امور متعلقه حضرت به امور متعلق به خود، حقیقت انتظار است.انتظار خود را ندیدن و پیوسته به حضرت دوست نگاه کردن است.

حقیقت زمان در انتظار

در روایات وارد شده است که «لا یأتیکم الا بغتة» آن حضرت ناگهان و یک مرتبه ظهور می فرماید. (بحارالانوار ج51 ص154)

همانگونه که در دعای فرج (الهی عظم البلاء...) می خوانیم «کَلَمح البَصَر اَو هُوُ اَقرَب» یعنی، خدایا در یک چشم بر هم زدن یا کمتر از این زمان امام زمان ما را بفرست.