شکر خدا که نام علی علیه السلام  در اذان ماست....

اذان در لغت به معنای " اعلام"  و اذان بر وزن سلام از تاذین بر وزن تسلیم است. (معجم مقاییس اللغه ج1 ص77)

در اصطلاح اعلام فرارسیدن وقت نماز با مجموعه ای از اذکار مشخص می باشد. بر اساس روایات اهل بیت علیه السلام  اذان از طریق وحی دریافت شده است. امام باقر علیه السلام  فرمود: در شب معراج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به آسمان برده شد، چون به بیت المعمور رسید، وقت نماز فرا رسید، جبرئیل اذان و اقامه گفت، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم جلو ایستاد، پیامبران و فرشتگان پشت سر آن حضرت صف کشیدند. (اصول کافی ج3 ص302)

امام صادق علیه السلام  فرمودند: هنگامی که جبرئیل اذان را بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آورد، سر مبارکش روی زانوی مولا علی علیه السلام  بود، جبرئیل اذان و اقامه را گفت، چون پیامبر برخاست، فرمود: علی جان شنیدی؟ گفت: آری. فرمود: به خاطر سپردی؟ گفت: آری. فرمود: پس بلال را بخوان و به او بیاموز، پس امیرالمومنین علیه السلام  بلال را فراخواند و آن را به او بیاموخت. (تهذیب الاحکام ج2 ص277)

اذان به معنای اعلام است، اعلام ولایت امیرالمومنین علیه السلام، اگر اذان را فراخوان ولایت تعبیر کنیم، سخن به گزاف نگفته ایم. درنگی در روایات تشریع اذان این واقعیت انکار نشدنی را قوت می بخشد.

امام صادق علیه السلام در یک حدیث طولانی می فرمایند:چون جبرئیل گفت: الله اکبر، الله اکبر، فرشته ها فوج فوج به محضر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم شتافتند، درود گفتند و سپس پرسیدند: یا رسول الله! برادرت در چه حالی است؟

فرمود: به خیر می باشد. چون جبرئیل گفت: اشهد ان لا اله الا الله، فرشته ها بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم درود فرستادند و عرضه داشتند: برادرت را از سوی ما سلام برسان. چون جبرئیل گفت: اشهد ان محمدا رسول الله، فرشته ها جمع شدند و عرض کردند: درود بر نخستین و درود بر واپسین، بر محمد که خاتم پیامبران و بر علی که بهترین اوصیا می باشند. درود باد.

هنگامی که جبرئیل گفت: حی علی الصلاه، حی علی الفلاح. فرشتگان گفتند: دو بانگ مرتبط به هم، که به وسیله ی محمد نماز به پا می شود و به وسیله ی علی علیه السلام  رستگاری حاصل می شود.

چون جبرئیل گفت قد قامت الصلاه، فرشتگان گفتند: آن برای شیعیان اوست، که تا روز قیامت آن را به پا می دارند. (علل الشرایع ج2 ص314)

با بررسی این فرازها از سخنان فرشتگان به دنبال هر فراز از اذان که جبرئیل می گفت، به این نتیجه می رسیم که اجزای اذان ارتباط تنگاتنگ با ولایت مولا دارد و به تعبیر ما، اذان فراخوان ولایت است.

راز اصرار بر ترک حی علی خیر العمل

بدون تردید در عهد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، ابوبکر و قسمتی از عهد عمر، در همه ی اقطار و اکناف بعد از حی علی الفلاح، دو بار: حی علی خیر العمل گفته می شد: تا تا از سوی خلیفه بخش نامه ای به این تعبیر صادر شد: هان ای مردم! سه چیز در زمان پیامبر خدا بود، که من از آنها نهی می کنم و آنها را حرام می کنم و بر آنها کیفر می دهم، آنها عبارتند از:

متعه زنان، تمتع در حج، گفتن " حی علی خیر العمل" ( شرح التجرید ص374)

فضل به شاذان در کتاب ایضاح می گوید: شما از ابوحنیفه و ابویوسف قاضی روایت کرده اید که در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ابوبکر و اوایل خلافت عمر در اذان " حی علی خیرالعمل" گفته می شد، پس عمر گفت: من می ترسم که مردم به نماز متکی شوند و جهاد را رها کنند. پش دستور داد که آن را از اذان بیندازند.

قاض نعمان پس از نقل این سخن می گوید: همه ی اهل سنت تا به امروز اصرار دارند که از خلیفه پیروی کنند و پیروی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را رهاکنند، در حالی که خداوند تنها به پیرو.ی از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمان داده و فرموده: آن چه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برای شما آورده آن را اخذ کنید، و از آن چه نهی کرده دوری کنید. حشر آیه 7

انگیزه این کار این بود که: مردم مشاهده می کردند که خلیفه و جانشین واقعی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خانه نشین شده و افرادی بر مسند خلافت تکیه کرده اند که اهل آن مقام نیستند. از این رو به دعوت های حکومت به جنگ و جهاد ترتیب اثر نمی دادند و آن را نوعی کشورگشایی به حساب می آوردند. لذا خلیفه می کوشید به هر وسیله ی ممکن مردم را به سوی جهاد بسیج کند. از دیگر سو می دانستند که منظور از " خیرالعمل " ولایت ایمرالمومنان می باشد و هر گونه فراخوانی به ولایت آن حضرت مشروعیت نظام را زیر سوال می برد.

آن چه مسلم است این است که بلال موذن رسمی پیامیر صلی الله علیه و آله و سلم در اذان دو بار " حی علی خیرالعمل " را می گفت و این که ابن ابی عمیر از امام کاظم علیه السلام  پرسید: چرا " حی علی خیرالعمل " را از اذان حذف کردند؟

فرمود: آیا علت ظاهری آن را می خواهی یا علت واقعی آن را؟

گفتم: هر دو را. فرمود: علت ظاهری آن، این بود که مردم با اعتماد بر نماز، از جهاد غفلت نکنند. اما علت باطنی آن، این بود که " حی علی خیر العمل" یعنی ولایت. کسی که از گفتن آن در اذان نهی کرد، خواست مردم به امر ولایت تشویق نشوند و فراخوانی به سوی ولایت انجام نپذیرد. (علل الشرایع ج2 ص312)

اشهد ان علی ولی الله

در اصطلاح فقهی شهادت به ولایت مولای متقیان علیه السلام  در اذان و اقامه "شهادت ثالثه" نامیده می شود.

براساس نقل شیخ عبدالله مراغی از علمای قرن هفتم، روز غدیر خم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پس از اتمام خطبه ی غدیر به ابوذر امر فرمودند که اذان بگوید.

جناب ابوذر  با یک شور و شعف وصف ناشدنی، پس از شهادت به رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دو بار بانگ برآورد: اشهد ان علیا ولی الله.

یکی از اصحاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عرضه داشت: یا رسول الله! ابوذر را دیدم که پس از شهادت به رسالت، به ولایت علی بن ابیطالب شهادت داد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: مگر نگفتم: "من کنت مولا فهذا علی مولاه"

آن گاه سلمان و ابوذر در عهد پیامبر اکرم در اذان و اقامه ی خود شهادت به رسالت، شهادت به ولایت مولای متقیان را سر داده اند.

شهادت به ولایت مولای متقیان پیشینه ای بسیار طولانی دارد و به نخستین روز آفرینش آسمان ها و زمین می رسد: رئیس مذهب، امام به حق ناطق، حضرت جعفر صادق علیه السلام  می فرماید: هنگامی که خداوند آسمان ها و زمین را آفرید، به مادی امر فرمود که بانگ برآورد:

اشهد ان لا اله الا الله (سه بار) اشهد محمدا رسول الله (سه بار) اشهد ان علیا ولی الله حقا (سه بار)  (اصول کافی ج 1ص441)

 و همین طور آدم ابوالبشر پس از استقرار بر فراز کره ی خاکی جمله ی علی ولی الله را به دنبال محمد رسول الله، بر فراز عرش الهی مشاهده کرده است. و یا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در شب معراج مشاهده فرمود که روی درهای بهشت بعد از نام ایشان علی ولی الله ثبت است. ( احقاق الحق ج1 ص144 و128)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: هر کس بخواهد به عروه الوثقی چنگ بزند باید بگوید: لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله. (احقاق الحق ج4 ص129)

از ابن مسعود، در ذيل آيه 45 سوره زخرف، از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم روايت شده است که فرمود : اي محمد! از فرستادگان قبل از خودت بپرس که به چه شرطي فرستاده شده اند ؟ پرسيدم به چه شرطي فرستاده شده اند ؟ پاسخ داد : بر ولايت تو و ولايت علي بن ابي طالب علیه السلام  (معرفة علوم الحديث حاكم النيسابوري ص96)

از حذيفه از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم روايت شده است که فرمودند : اگر مردم مي دانستند چه زماني علي را به اميري مومنان انتخاب کردند ، برتري او را انکار نمي کردند ؛ او زماني امير مومنان شد که آدم بين روح و جسد بود ( هنوز روح در بدن او وارد نشده  بود ) خداوند مي فرمايد : و هنگامي که پروردگارت از فرزندان آدم از پشت هاي ايشان نسل ايشان را بيرون آورد و ايشان را شاهد بر خويش گرفت که آيا من پروردگار شما نيستم ؟ گفتند : چرا ؛ پس فرمود : من پروردگار شمايم ؛ محمد پيامبر شما و علي امير شما .( فردوس الاخبار ديلمي ج 3 ص 399)