جایگاه معرفت

امام رضا علیه السلام فرمودند: اساس و پایه ی بندگی خدا شناخت اوست.( توحید صدوق ح 2)

در حدیث امام رضا جایگاه رفیع معرفت کاملا روشن است که آن را پایه و اساس معرفی کرده اند. پایه و اساس یعنی هر فعلی با توجه به آن انجام می پذیرد و شکل خارجی به خود می گیرد. و همین میزان ارزش بندگی، بندگان خداوند است چرا که در حدیثی از امام صادق آمده است که فرموده اند: برخی از شما بیش از بعضی دیگر اهل نماز هستید و بعضی بیشتر اهل حج و بعضی بیشتر صدقه می دهید و برخی بیشتر از برخی دیگر روزه می گیرید اما بهترین شما، آنهایی هستند که معرفت بهتری دارند. ( بحارالانوار ج3 ص14)

امام باقر علیه السلام خطاب به فرزندش امام صادق علیه السلام می فرمایند: ای پسرم! درجات و مراتب شیعیان را از اندازه روایت و میزان معرفت آنها بشناس، چرا که معرفت همان فهم و شناخت روایات است و از طریق همین فهم ها نسبت به روایات است که مؤمن تا بالاترین درجات ایمان بالا می رود. من در نوشته ای از امیرالمؤمنین علی علیه السلام نظر کردم و در آن چنین دیدم: ارزش هر کس به اندازه ی معرفت اوست. ( بحارالانوار ج2 ص 184 و معانی الاخبار ج 4)

امیرالمؤمنین علی عَلیهِ السَّلام فرمودند: هیچکس را بزرگ مشمار تا میزان معرفت او را به دست آوری.(غررالحکم ج2ص83)

آن چه باعث عظمت و قرب و دوستی و نزدیکی به خداوند متعال و اهل بیت علیهم السلام می باشد معرفت و شناخت و فهم در دین است. در قرآن نیز در آیات متعددی دعوت به شناخت و فهم عمیق آیات می شود و اهمیت شناخت و تفاوت شخص دانا و با بصیرت را با شخص نادان و بی بصیرت بیان می کند:

"قُل هَل یَستَویِ الذّینَ یَعلَمونَ وَ الذَّینَ لا یَعلمون." بگو آیا کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند یکسانند. زمر 9

حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می فرمایند: نادانان و کم خردان شیعه و کسانی که پر و بال پشه از دینداری آنها برتر و محکم تر است، ما را آزار می دهند. (احتجاج ج2 ص 474)

در نتیجه معیار افضلیت انسان ها  به میزان معرفت آنهاست و هر که معرفت کامل تر و صحیح تری دارد ارزشش بالاتر است، که اگر این معرفت را از اعمال آنها کم کنیم فقط یک سری اعمال بدنی بدون روح و بی معنا باقی می ماند که نمی توان نام بندگی خدا را بر آن نهاد.

معرفت یکی از بزرگترین نعمت های الهی

بزرگترین نعمتی که در اثر آفرینش عاید موجودات می شود در درجه اول نعمت وجود است. در روایات اسلامی نیز به این نکته اشاره شده است که بزرگترین نعمت خداوند بر موجودات نعمت  وجود است و سپس نعمت  معرفت .

امام باقر عَلیهِ السَّلام فرمودند: روزی پیامبر اکرم صَلّی الله عَلیهِ وَ آلهِ و سَلّم از امیرالمؤمنین علی عَلیهِ السَّلام پرسیدند: بگو نخستین نعمتی که خداوند تو را با آن امتحان کرده است و به تو آن را انعام کرده است، چیست؟ امیرالمؤمنین علی عَلیهِ السَّلام فرمودند: نخستین نعمتی که خداوند ارزانی داشته است این است که مرا خلق کرده است درحالی که چیز قابل ذکری نبودم. (امالی شیخ طوسی ص492)

واضح است که اگر چیزی به صحنه هستی قدم نگذارد موجود نشود، دستیابی به کمالات هم برایش امکان پذیر نیست. همچنین واضح است که در بین همه کمالات هیچ کمالی به پای معرفت پروردگار هستی نمی رسد. معرفت  کمالی است که به هر اندازه خداوند موجودی را از آن بهره مند کند، بر تمامی کمالات دیگر رجحان دارد. به همین دلیل معصومین علیهم السلام نعمت معرفت را بعد از نعمت وجود از هر نعمتی بالاتر دانسته اند. بسیار قابل توجه است مولا علی علیه السلام  امیر عالم با تمام مقامات عالیه، خود را در برابر ذات اقدس الهی ذره می بینند که این اوج بندگی و معرفت حقه ی ایشان است.

امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند: کسی که قدر و ارزش خود را بشناسد نابود نمی گردد. (امامان شیعه به روایت اهل سنت ص55)

این ارزش محصول معرفت است. هم چنان در قرآن آمده است که درجات اهل معرفت به مراتب از دیگران بالاتر است. و ارزش عالِم (عارف) در نزد خدا به حدی است که اگر از کنار قبرستانی عبور کند، عذاب از اهل آن قبرستان برداشته می شود (کشف الخفا عجلونی ج1ص221)

ارزش اهل معرفت، حتی برای کسانی که در این دنیا زندگی نمی کنند هم وجود دارد. آری! معرفت، انسانِ پست را ارزشمند می کند، به همین قیاس به فرموده مولی علی علیه السلام هر آبرومندی اگر بدون معرفت زندگی کند سر آخر ذلیل و پست می شود.(بحارالانوار ج75 ص6)

إذا وَقعَتِ الواقعه. لَیسَ لِوَقعَتِها کاذبه. خافِضَةٌ رافعة. هنگامی که واقعه واقع شود که در واقع شدنش دروغی نیست پست کننده و رفعت دهنده است. واقعه آیه 1تا 3

"خافض" به معنای به زمین زدن و "رفع"  به معنای بالا بردن است. یعنی هر کس بی معرفت زیست کند اگر چه در دنیا برای خودش رفعت و منزلتی داشته باشد در قیامت پست می شود. و هر با معرفتی در قیامت منزلت می یابد و خداوند او را رفعت و بزرگی می بخشد. مطابق روایات، شفیعان قیامت چند گروه اند: توبه، قرآن، پیغمبران و امامان و در کنار آنان اهل معرفت نیز از شفیعان قیامت اند.(خصال ص 64 ح 95، تفسیر قمی ج 2 ص 325)

ارزش اهل معرفت در قیامت به حدی است که فیض کاشانی این عالم بزرگ کم نظیر شیعه نقل می کند در قیامت خداوند به ملائکه می گوید: از کسی که اهل جهنم است بپرسند هیچ عمل دیگری برای ارائه ندارد که از دوزخ نجاتش دهند؟ می گوید: ندارم . خطاب می رسد به او بگویید که در دنیا با فرد با معرفتی آشنا بوده یا خیر؟ زیرا اگر سلام و علیکی هم با فرد با معرفتی کرده باشد نجاتش می دهم. می گوید: ندارم . در نهایت، خطاب می رسد که اگر اسمش با اسم عالمی یکسان باشد او را می بخشم. ملائکه می گویند: در دنیا با اهل معرفت سر و کاری نداشته و هم نام آنان نیز نیست ولی یکبار برای مؤمنی که می خواسته وضو بگیرد آب برده است خطاب می رسد برای این که مؤمنی را در عبادت کمک کرده است نجاتش بدهید. (علم الیقین فیض کاشانی ج2، محجة البیضاج8)

امیرالمؤمنین علی عَلیهِ السَّلام فرمودند: دیدار اهل معرفت سبب آبادی دل ها و استفاده و برخورداری از حکمت است.(غررالحکم ج5ص131)

با توجه به ارزش بالای اهل معرفت که در احادیث فوق ذکر شد، کسانی که فاقد معرفت باشند در درگاه الهی جایی ندارند و اصلا آن ها جزء بنی آدم محسوب نمی شوند که در این خصوص کلام مولا علی عَلیهِ السَّلام خاتمه دهنده است که می فرمایند: هرکس خیر را از شر و نیک را از بد نشناسد به منزله ی چهارپایان است. (مجموعه ورام ج2ص41)

امام صادق علیه السلام فرمودند: علمای شیعیان ما سدّ کننده ی راه نفوذ ابلیس و همدستانشان هستند، که آنها را از خروج بر ضعفای شیعیان باز می دارند، و از این که ابلیس و پیروان ناصبی او بر اینان مسلط شوند، مانع می گردند. توجه کنید که هر کس از شیعیان ما بر این کار به پا خواست و قیام نمود یک میلیون بار بهتر است از کسی که با رومیان و ترک و ... به جهاد برخیزد، زیرا که این از دین دوستان ما دفاع می کند و او از بدنهای ایشان.( مکیال المکارم ج2ص393)

از نکات عجیب قرآن این است که خداوند به پیامبر خود که اشرف مخلوقات است چنین امر می کند:

"وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ " پر و بال فروتنی و تواضع خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می کنند بگستران. شعرا 215. که نشان دهنده ی ارزش اهل معرفت و مؤمنین است.